SGTT.VN - Khi cuộc chiến Việt Nam đi vào hồi kết, đã có khoảng 40 chuyến bay đưa hơn 3.000 trẻ em Việt mồ côi, trẻ em lai rời Việt Nam đến với những người nhận con nuôi bên Mỹ. Đa số các chuyến bay trên nằm trong chiến dịch có tên Operation babylift – không vận hỗ trợ di tản trẻ em do tổng thống Mỹ Gerald Ford thông qua với chi phí 2 triệu USD.
Chiến dịch này, ngay từ đầu, một mặt nhận được sự hưởng ứng của số đông dân Mỹ – nó thoả mãn tâm lý tự chuộc lỗi của người Mỹ, nhưng đồng thời cũng gây ra nhiều tranh cãi, phản ứng nặng nề. Điều đáng nói, phe hưởng ứng lẫn chống lại đều dựa trên lý lẽ, quan điểm nhân đạo.
Những nạn nhân nhỏ tuổi nhất của cuộc chiến
Mùa xuân năm 2004, trong khi tìm kiếm tư liệu về Việt Nam trên internet, nhà văn Dana Sachs đã dừng lại trước bức ảnh chụp những đứa trẻ nhỏ xíu được quấn trong những bộ pijama màu trắng đặt trên một dãy ghế máy bay, một số đang ngủ, một số đang nhìn thẳng vào máy ảnh với ánh mắt tò mò, xa vắng. Bức ảnh đầy xúc động đó đã thôi thúc bà bước vào hành trình khám phá câu chuyện cảm động về những đứa trẻ trong chiến dịch Không vận trẻ em.
Với bà, chiến dịch này là một “tình huống kỳ lạ” mà chiến tranh tạo ra.
Hành trình của Dana Sachs giúp người đọc hình dung được bối cảnh đời sống Sài Gòn trong những ngày chính quyền cộng hoà ở miền Nam sụp đổ. Trong bức tranh toàn cảnh khốc liệt, hàng chục ngàn trẻ em miền Nam mồ côi, thất lạc cha mẹ sống trong các trại dưỡng tế, hàng trăm ngàn trẻ em có cha mẹ dính dáng đến chính quyền miền Nam hay những trẻ em lai đang phấp phỏng lo âu trước những “radio miệng” cho rằng chúng sẽ bị những người cộng sản tắm máu trả thù. Trong tình thế đầy tuyệt vọng, chiến dịch không vận mở ra như một lối thoát cho những trẻ em mồ côi cha mẹ và trẻ em lai, song, nó cũng trở thành cánh cửa để nhiều gia đình có tiền, quyền lực ở miền Nam giành giật cơ hội cho con em họ lưu vong.
Tài liệu của Dana Sachs trong cuốn sách sống động với lời kể, hồi ký của các nhân chứng như Rosemary Taylor ở tổ chức FFAC (Những người bạn của tất cả trẻ em) hay Cherie Clark ở tổ chức FCVN (Những người bạn của trẻ em Việt Nam) – những người trực tiếp tham gia chăm sóc những đứa trẻ và đưa chúng sang Mỹ, Canada, Úc, châu Âu... vì mục đích nhân đạo từ 1973 – 1975. Bà cùng tìm hiểu rõ công việc của các tổ chức quốc tế lâu đời như Holt, dịch vụ cứu trợ Cơ đốc giáo, Tầm nhìn thế giới... đã đến Việt Nam làm cầu nối con nuôi cho người Mỹ vào cuối cuộc chiến tranh để hiểu rõ ý hướng nhân đạo của những tổ chức này lúc đó và nỗi dằn vặt thất vọng của họ về mãi sau này khi các mục tiêu đã bị kẻ khác lợi dụng hay thực hiện cẩu thả.
Dana Sachs đã kể lại một cách sống động những sự thật đẫm nước mắt của cảnh ly tán, cảnh cơ nhỡ của đám trẻ bệnh tật, suy dinh dưỡng trong chiến tranh khi những trại tế dưỡng không đủ nhân viên chăm sóc và nhất là số phận, sinh mệnh của chúng hắt hiu vô định; mô tả lại khung cảnh chết chóc trên chuyến bay phản lực cuối cùng của chiến dịch chở gần 200 trẻ em Việt Nam trong tình trạng thiếu thốn lương thực, nước uống đã khiến rất nhiều em qua đời khi máy bay buộc hạ cánh khẩn cấp xuống Philippines... Tác giả đã đến Việt Nam vào năm 2006 để đến cho được vùng An Phú Đông, nghe người dân thuật lại vụ rớt “máy bay mồ côi” bi thảm ngày 3.4.1975, khi chiếc máy bay Galaxy C-5A chở trẻ mồ côi vừa cất cánh thì gặp tai nạn làm chết hàng trăm em nhỏ, và cháy cả 200 hồ sơ về lai lịch của bọn trẻ.
Trở về sẹo vẫn chưa liền
Những đứa trẻ ngày ấy bây giờ ra sao? Câu hỏi được giải đáp trong phần 3 cuốn sách. Có rất nhiều đứa trẻ ra đi khi còn được bồng ngửa, không có ký ức, hình dung về quê hương gốc gác. Cũng có những đứa đủ lớn để luôn đau đáu về anh em, gia đình thất lạc. Và đã có những cuộc kiếm tìm, gặp gỡ đầy xót xa.
Một trong số những tình huống gặp gỡ như thế là cuộc trở về Việt Nam của David, của một đứa trẻ của chiến dịch “không vận” năm xưa. Nhờ vết sẹo trên bụng, anh may mắn nhận lại được người mẹ từng nuôi mình trong những tháng năm ở một trại mồ côi Sài Gòn. Cũng có những cuộc gặp đầy run rủi trên đất Mỹ. Một người mẹ suốt 20 năm lúc nào cũng mang tập hồ sơ về đứa con gái lai trong mình và dò hỏi khắp nơi cho tới ngày gặp con. Hay một bà mẹ khác vượt biên sang tìm bảy người con ra đi trong chiến dịch không vận, bà phải đối diện với kiện tụng gian khó trên đất Mỹ để giành lại những đứa con từ tay cha mẹ nuôi chúng... Ở mỗi cuộc đoàn tụ tưởng chừng may mắn đó, người ta lại một dịp đối diện với vết sẹo chưa hẳn đã liền da của bi kịch gia đình.
Trong hoàn cảnh chiến tranh, việc lập hồ sơ cho những đứa trẻ hoàn toàn không đơn giản, chưa kể, những bộ hồ sơ được thuyên chuyển nhiều nơi, thất lạc hay tam sao thất bổn qua nhiều tổ chức, nhiều đứa trẻ lớn lên hoang mang, khắc khoải trong việc dò tìm gốc gác chính mình.
Cuốn sách đặt ra câu hỏi day dứt chính tâm can những người từng tham gia chiến dịch không vận này: liệu những đứa trẻ được đưa đi có thực sự hạnh phúc hơn những đứa được ở lại với đất nước của chúng và đối diện với sự thiếu thốn, nghiệt ngã của những năm đầu hoà bình?
Không ai có thể trả lời câu hỏi đó. Chỉ biết, từ những tiếng kêu xé lòng trong cuốn sách này, Dana Sachs đã gửi một thông điệp mạnh mẽ. Bà nhắc đến câu nói của P.W. Singer: “Lúc cân nhắc để lao vào những cuộc chiến, hiếm khi người ta để ý đến trẻ em!”
Những mảnh đời được ban tặng có thể xem là một tập phóng sự tài liệu đầy công phu và thấm đẫm sự sẻ chia giữa người viết với những cuộc đời sinh ra đã phải hứng chịu những hệ luỵ khủng khiếp từ cuộc chiến.
NGUYỄN VĨNH NGUYÊN
(Đọc Những mảnh đời được ban tặng, Hoàng Nhương dịch, NXB Trẻ, 2013, 396 trang, 95.000 đồng)
